Demokracja ateńska – 8 faktów

Demokracja ateńska, czyli jedna z najbardziej znanych antycznych demokracji powstała w wyniku reform Klejstenesa z 507 roku p.n.e. Jej nazwa pochodzi od dwóch greckich słów – demos i kratos – i oznacza “władzę ludu”. Mimo, że demokracja ateńska przetrwała tylko dwa stulecia, jest z pewnością jednym z najważniejszych wynalazków z których czerpiemy współcześnie.

1. Niepełna demokracja

W IV wieku Ateny zamieszkiwało około 100 000 obywateli, 10 000 rezydentów -obcokrajowców i 150 000 niewolników(część z nich wolnych). To nie oznacza, że ci wszyscy ludzie mieli pełnię praw politycznych. Ustrój Aten to demokracja pośrednia, czyli demokracja niepełna. Trzeba było być mężczyzną, mieć przynajmniej 18 lat i być obywatelem ateńskiego polis, którego oboje rodzice też byli obywatelami. A więc uprawnionych do głosowania było ok 40 000, a szacuje się, że aktywny udział w polityce brało od 3000 do 5000 obywateli.

2. Zgromadzenie Ludowe  – Ekklesia

Była to podstawa systemu demokratycznego Aten, sesje odbywały się 30-40 razy w roku. Podejmowano na nich decyzje dotyczące wojny, polityki zagranicznej, nowych praw, a także zachowania urzędników publicznych. Decyzje były podejmowane w drodze głosowania, decydowała większość.

3. Rada pięciuset – Bule

Bula była grupą 500 mężczyzn, po 50 z każdej fyli(jednostka terytorialna), którzy wybierani byli w drodze losowania na roczną kadencję. W przeciwieństwie do ekklesii, bule spotykały się każdego dnia i wykonywały większość praktycznych zadań związanych z zarządzaniem. Jego główną funkcją było decydowanie o tym, co się stanie przed ekklesią, ale to zgromadzenie ludowe podejmowało ostateczną decyzję.

4. Sąd ludowy – Dikasteria

Każdego dnia ponad 500 sędziów było wybieranych losowo z puli mężczyzn w wieku powyżej 30 lat, po równo każda z 10 fyl. Nie było oskarżyciela publicznego, każda ze stron występowała we własnym imieniu. Nie było stałego miejsca odbywania sądów, zbierano się w budynkach publicznych, które były w stanie pomieścić obrady. Ze wszystkich instytucji demokratycznych Arystoteles twierdził, że dikasteria „przyczyniła się najbardziej do siły demokracji”, ponieważ ława przysięgłych miała prawie nieograniczoną władzę.

6. Nie wszyscy uprawnieni byli zainteresowani

Teoretycznie każdy uprawniony obywatel mógł być częścią obrad zgromadzenia. Jednak zaledwie ok 5000 ludzi uczestniczyło w każdej sesji zgromadzenia ludowego, reszta służyła w armii lub marynarce wojennej lub pracowała nad utrzymaniem swoich rodzin. Zachęcono do aktywnego uczestnictwa, a w pewnych okresach za udział w zgromadzeniu płacono. Było to środkiem zachęcającym obywateli mieszkających daleko i nie mogących pozwolić sobie na czas wolny. Pieniądze te miały jednak pokryć tylko wydatki, ponieważ każda próba czerpania zysków z pozycji publicznych była zabroniona.

7. Demokracja ateńska – upadek

Pod koniec V w. p.n.e porażka ze Spartą w wojnie peloponeskiej oznaczała koniec demokracji ateńskiej. Spartanie zastąpili demokrację ateńską system oligarchii tzw. Trzydziestu tyranów. Trzydziestu tyranów było komisją narzuconą przez Spartę, która  miała opracować projekt ustroju państwa ateńskiego opartego na „ustroju przodków”. Rzeczywistość okazała się inna, bo Tyrani wprowadzili w Atenach rządy terroru, m.in. mordując swoich przeciwników politycznych.

8. Krytyka demokracji ateńskiej

Demokracja ateńska była krytykowana w starożytnej grecji i jest też krytykowana przez współczesnych. Dzisiaj, krytykuje się fakt, że wykluczała niektórych ludzi z głosowania np. kobiety. Natomiast starożytni, tacy jak Arystofanes, Arystoteles czy Platon odwrotnie, krytykowali ją za zbyt luźny dostęp do głosowania – ich zdaniem nie każdy zwykły człowiek powinien decydować o losie państwa.