Dinozaury – kiedy żyły, rodzaje, opisy gatunków

Dinozaury niekiedy kojarzą się nam z figurkami zabawkowymi dla najmłodszych dzieci. Ich fascynacja tymi stworami jest naprawdę widoczna podczas zabawy. Jednak odrobina wiedzy na temat tych stworzeń będzie również bardzo przydatna dla dorosłych. Przybliżmy zatem historię tych wspaniałych zwierząt, zaczynając od charakterystyki okresu, w jakim one żyły.

Kiedy żyły dinozaury?

Te wielkie gady lądowe żyły w tak zwanej erze mezozoicznej. Wielu specjalistów po licznych badaniach śmiało stwierdza, że dinozaury żyły na Ziemi, gdy ta była po całkiem innej stronie galaktyki. Badacze z NASA stworzyli ciekawe animacje, które potwierdzają fakt, mówiący o tym, że najbardziej znane gatunki dinozaurów żyły na planecie wtedy, gdy ta była po zupełnie innej stronie Drogi Mlecznej. Określa się, że pojawiły się one na ziemi około 230 milionów lat temu. Przez ponad 100 milionów lat były to dominujące stworzenia, jakie kiedykolwiek poruszały się po Ziemi. Niestety gady wymarły około 60 milionów lat temu, a specjaliści nadal posiadają sporne zdania, co do prawdziwych przyczyn ich zniknięcia z powierzchni naszej planety.

Dinozaury rodzaje

Dinozaury można podzielić na wiele grup, w zależności od tego w jaki sposób będziemy je klasyfikować. Jednym z najpopularniejszych podziałów dinozaurów jest ich klasyfikacja na gadziomiedniczne i ptasiomiedniczne.

Dinozaury gadziomiedniczne

Dinozaury gadziomiedniczne to rząd dinozaurów, które posiadały miednicę bardzo podobną w budowie do miednicy jaszczurek. Jednymi z takich dinozaurów były teropody i zauropodomorfy. Teropody to głównie drapieżniki, poruszające się w zasadzie tylko na tylnych kończynach. Niektóre z nich wyglądem przypominały małe zwierzątka, które dodatkowo były opierzone. Jednak najbardziej rozpoznawalnym gatunkiem był zdecydowanie tyranozaur, którego pełna nazwa brzmi Tyrannosaurus rex. Zauropody natomiast były olbrzymimi stworzeniami, które poruszały się na czterech kończynach i posiadały długą szyję. Równowagę gwarantowały im dodatkowo długie ogony. Do tej grupy zaliczyć możemy bardzo znanego obecnie diplodoka- zdecydowanie największego dinozaura, jaki kiedykolwiek poruszał się po powierzchni Ziemi.

Dinozaury ptasiomiedniczne

Drugi rząd to dinozaury ptasiomiedniczne, których miednica bardzo przypominała miednicę ptasią, jak sugeruje nam to już sama nazwa. Stworzenia te posiadały dzioby, które osadzone były na bardzo specyficznych szczękach. Jednak, jakby się wszystkim mogło wydawać, nasze dzisiejsze ptaki wcale nie pochodzą od tych dinozaurów. Współcześnie żyjące ptaki swoje pochodzenie zawdzięczają gadom z rzędu gadziomiednicznych. Wiele z tych dinozaurów wyróżniało się dziwnie ukształtowanymi czaszkami i głowami, które pokryte były kostnymi naroślami. Triceratopsy posiadały charakterystyczne rogi wokół głów, natomiast stegozaury miały charakterystyczne płyty na ogonie i na grzbiecie. Jedną z ciekawych grup, jakie wchodziły w skład dinozaurów ptasiomiednicznych były ornitopody. Ich szczęki posiadały setki zębów, które służyły do rozdrabniania roślinnego pokarmu. Wszystkie gatunki z tej grupy dinozaurów były roślinożerne, zarówno te, które poruszały się na dwóch czy czterech kończynach.

Tyranozaur( Tyrannosaurus rex)

Ten dinozaur to jeden z największych drapieżników, jakie kiedykolwiek chodziły po Ziemi. Tyranozaur był dwunożnym mięsożercą. Dodatkowo długi ogon zapewniał mu odpowiednią równowagę. Skamieniałości, jakie do tej pory odnaleźli archeologowie, mogą wskazywać na to, że miał on około 12 metrów długości, 6 metrów wysokości oraz jego waga mogła dochodzić nawet do ponad 6 ton! Dinozaur ten miał bardzo krótkie przednie nogi, które posiadały tylko dwa palce. Jego zęby były przystosowane do łapania i zjadania mięsa. W przypadku, gdy jeden został wyłamany, na jego miejsce bardzo szybko wyrastał kolejny.

Triceratops

Występował na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej około 70 milionów lat temu. To roślinożerny gatunek dinozaurów, który posiadał trzy rogi. Jest to obecnie jeden z najbardziej rozpoznawalnych gatunków dinozaurów na świecie. Ten stwór mógł mieć długość do 9 metrów, a jego waga niekiedy dochodziła nawet do 12 ton. Zaniepokojony lub podrażniony triceratops zachowywał się bardzo podobnie do obecnie występujących nosorożców. Atakował wroga swoim ciężarem i dodatkowym orężem w postaci rogów. Jego głównym pożywieniem były liście i inne części roślin, które zrywał bezzębnym dziobem.

Stegozaur ( Stegosaurus)

Jest to dinozaur ptasiomiedniczny, który żył w późnej jurze. Jego główną cechą rozpoznawalną są płyty na grzbiecie i kolce na ogonie. Jego długość wynosiła około 9 metrów. Ten gatunek poruszał się na czterech kończynach oraz posiadał bardzo małą głowę. Do dzisiaj nie wyjaśniono konkretnych funkcji, jakie mogły pełnić płyty i kolce na jego ciele. Prawdopodobnie pełniły one funkcję obronną. Niska pozycja głowy może wskazywać natomiast na to, że żywiły się one głównie niskimi roślinami.

Brontozaur (Brontosaurus)

Żył około 150 milionów lat temu w późnej jurze. Dorosły osobnik tego gatunku mógł ważyć nawet 23 tony. Niegdyś był uważany za apatozaura, jednak w 2015 roku wykazano znaczne różnice między nimi. Jest to jedno z największych zwierząt z czasów epoki dinozaurów. Gatunek ten miał cienką i długą szyję, która ułatwiała mu żywienie się roślinami. Dodatkowo miały one długi, biczowaty ogon.

Diplodok (Diplodocus)

Jego pierwsze szczątki odkryto w 1877 roku. Ten gatunek cechowała niezwykle długa szyja i mała głowa, które pomagały mu w zdobywaniu pożywienia, jakim były rośliny. Diplodok głównie żywił się liśćmi z drzew i krzewów, które zrywane były dzięki długim zębom. Jego długość potrafiła sięgać 27 metrów, co czyni go jednym z największych gadów na świecie. Długi ogon służył mu z zasady jako obrona przed drapieżnikami, a słupowate kończyny pomogły utrzymać ponad 20 ton masy dinozaura.

Kronozaur ( Kronosaurus)

Jest to jeden z największych morskich gadów, jakie żyły na Ziemi. Długość jego ciała osiągała niekiedy 9 metrów, a dorosłe osobniki potrafiły ważyć nawet 10 ton. Ten mięsożerny pliozaur żył we wczesnej kredzie. Poruszanie się tego dinozaura ułatwiały dwie pary dużych płetw, a ogon ułatwiał prawdopodobnie sterowanie. Jego cechą charakterystyczną były duże oczy i nozdrza, dzięki którym mógł wyczuwać zapachy pod wodą. Jego czaszka na szczycie była bardzo spłaszczona i osiągała długość do 2 metrów.

Pterodaktyl (Pterodactylus)

Ten niewielki pterozaur żył w okresie późnej jury na terenie obecnej Europy. Był on pierwszym latającym gadem, jaki został odkryty. Rozpiętość jego skrzydeł wynosiła nawet 1,06 metra. Były one zbudowane ze skórnej błony. Po kształcie zębów można stwierdzić, że był to prawdopodobnie gatunek mięsożerny, a dokładniej rybożerny. Jego czaszka długości 20 cm bardzo ułatwiała mu spożywanie ryb. Naukowcy twierdzą, że mógł się on zanurzać i nurkować w wodzie podobnie jak dzisiejsze kaczki.

Spinozaur (Spinosaurus)

Jego pierwsze skamieniałości odnaleziono w 1910 roku w Egipcie. jego najbardziej rozpoznawalną cechą są długie wyrostki kolczyste, które wyrastają z kręgosłupa i osiągają długość nawet do 1,69 metra. Niektórzy zgodnie twierdzą, że były one połączone płatem skóry, przez co całość razem przypominała żagiel. Według naukowców był on mu potrzebny do regulowania temperatury ciała. Jego pysk był bardzo wydłużony i podobny do dzisiejszego krokodyla

Tarbozaur ( Tarbosaurus)

To rodzaj wielkich drapieżnych dinozaurów. Żyły one w okresie późnej kredy na terenie dzisiejszej pustyni Gobi w Azji. Tarbozaur osiągał długość do 13 metrów i mógł ważyć nawet 5 ton. Posiadał dwie krótkie przednie łapy, które były jeszcze krótsze niż u tyranozaura, co mogło wyglądać dość komicznie. Jego głównym pożywieniem było mięso, a zdobywanie pokarmu umożliwiały mu spiczaste zęby. Gatunek ten miał dość dużą głowę i oczy skierowane do przodu. Największa znaleziona czaszka tego osobnika miała długość ponad 1,30 metra.

Allozaur ( Allosaurus)

Ten rodzaj teropoda żył w późnej jurze około 150 milionów lat temu. Był to dwunożny drapieżnik, którego wielka czaszka wyposażona była w ostre zęby. Co do jego długości nie można być w 100 % pewnym. Niektóre źródła podają, iż mógł mierzyć nawet do 12 metrów. Posiadał trójpalczaste, niewielkie kończyny przednie, natomiast równowagę ciała zapewniał mu długi i ciężki ogon. Naukowcy twierdzą, że gad ten prowadził stadny tryb życia i polował w grupach na dużo mniejsze dinozaury. Pierwsza opisana kość tego gatunku pochodzi z roku 1869.

Masjakazaur (Masiakasaurus)

Rodzaj teropoda żył na Madagaskarze w późnej kredzie. Jego nazwa została ustanowiona na cześć sławnego szkockiego muzyka, jakim był Marek Knopfler, gdyż naukowcy stwierdzili, że podczas słuchania jego dzieł, odnajdywali najwięcej skamieniałości. Był to poruszający się na dwóch kończynach, drapieżny dinozaur. Całkowita długość jego ciała wynosiła raptem 1,8 metra. Gatunek ten miał długą i niską czaszkę oraz dość specyficzne uzębienie, które nachylone było ku przodowi i wystawało za pysk. Obecnie odnaleziono i w pełni opisano 65 % całego szkieletu.

Iguanodon

Jest to ten gatunek dinozaura, który był najczęściej spotykany w filmach. Jego dosłowne tłumaczenie nazwy oznacza ,,ząb legwana”, gdyż uzębienie tego osobnika jest bardzo podobne do zębów roślinożernych jaszczurek. Był to duży i masywny dinozaur z grupy ornitopodów, który poruszał się na czterech kończynach. Jego głównym pożywieniem były skrzypy i sagowce oraz rośliny iglaste. Duży, zaokrąglony dziób z przodu pyska pomagał mu rozcierać i zdobywać pożywienie. Gatunek ten nazwano w 1825 roku i był to jednocześnie drugi, nieptasi dinozaur, który oficjalnie nazwano i sklasyfikowany.

Mononyk (Mononykus)

Rodzaj teropoda, który żył w okresie późnej kredy, czyli około 70 milionów lat temu. Zwierzę to osiągało do 70 centymetrów wysokości i 1,5 metra długości. Pierwsze skamieniałości tego osobnika znaleziono na terenie Mongolii. Jego cechą charakterystyczną był niewielki grzebień, który wyrastał z mostka. Naukowcy zgodnie jednak stwierdzają, że nie był on przystosowany do latania. Zdecydowanie osobniki z tego gatunku potrafiły bardzo szybko biegać, co ułatwiało im ucieczkę przed innymi drapieżnikami. Malutkie ząbki, jakie naukowcy odnaleźli w tylnej części jego czaszki świadczą o tym, że gad ten mógł żywić się owadami oraz małymi zwierzętami.

Eoraptor

To bardzo mały, zwinny i szybki dinozaur gadziomiedniczny. Jego wstępny opis i klasyfikacja ukazały się dopiero w 1993 roku. Ten mały dinozaur był bardzo często pożywieniem ogromnych drapieżników. Czaszka tego osobnika była lekko zabudowana i dodatkowo miała bardzo ciekawe uzębienie. Ostre zęby z przodu, a jednocześnie liściokształtne z tyłu, mogą świadczyć o tym, że gatunek ten był wszystkożerny. Obecnie jego dokładna pozycja systematyczna jest nie do końca jasna, jednak początkowo uznano go za teropoda.

Brachiozaur (Brachiosaurus)

Klasyfikowany jako zauropod, duży dinozaur z okresu późnej jury. To jeden z największych i zdecydowanie najcięższych dinozaurów. Szacuje się, że gdyby człowiek mógł stanąć obok niego, to sięgałby mu zaledwie do kolan. Jego długość niekiedy wynosiła nawet 24,5 metra, a jego masa to około 28 ton. Dinozaur ten głównie szukał pożywienia w koronach drzew, gdzie inne gatunki nie dosięgały. Umożliwiała mu to bardzo długa szyja. Początkowo naukowcy sądzili, że zwierzę to żyło w wodzie, gdyż mogła mu ona pomóc w utrzymaniu ciężaru ciała, jednak dość szybko te informacje okazały się nieprawdziwe.

Giganotozaur (Giganotosaurus)

Ten gatunek, mimo tego że został nazwany kilkanaście lat temu, to w dalszym ciągu czeka na szczegółowy opis. Ten ogromny dinozaur to rodzaj karcharodontozaura. Żył w ,,środkowej kredzie” na terenie dzisiejszej Ameryki Południowej. Jest to zdecydowanie jeden z największych teropodów. Przypuszcza się, że mógł polować na szybsze i mniejsze zwierzęta. Fragmentaryczne szczątki niekiedy okazują się błędne, lecz jego długość szacowana jest na około 12 metrów.

Akrokantozaur (Acrocanthosaurus)

Jest to rodzaj teropoda, który żył około 100 milionów lat temu na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Jego skamieniałości zazwyczaj odnajduje się w stanach Oklahoma czy Teksas. Był to dwunożny drapieżnik, który mógł ważyć nawet do ponad 2 5 ton. Jego cechą charakterystyczną były wysokie kolczaste wyrostki, które wyrastały z kręgosłupa i ciągnęły się od szyi aż do końca ogona. Do tej pory nie wiadomo do czego one mogły służyć. Niektórzy twierdzą, że mogły być pomocne w procesie komunikowania się z innymi osobnikami gatunku.

Epidendrozaur (Epidendrosaurus)

Nie jest to klasyczny dinozaur, lecz raczej ptak, tak jak sugeruje jego nazwa, która oznacza ,,nadrzewnego jaszczura”. Ten niezwykły teropod mierzył zaledwie 15 cm i ważył około 100 gramów. Jest to obecnie najmniejszy znany dinozaur, jaki kiedykolwiek odkryto. Jego budowa kończyn przednich wskazuje na to, że prowadził nadrzewny tryb życia. Przypuszcza się, że jego pisklęta mogły wydrapywać się z bardzo trudnych miejsc, na przykład spod kory.

Alamozaur (Alamosaurus)

Ten gatunek jest największym dinozaurem z okresu kredowego występującego na terenie Ameryki Północnej. Jednocześnie należy on do największych zwierząt naszej planety. Gad ten był gigantyczny. Naukowcy stwierdzają, że mógł ważyć nawet do 70 ton. Dzięki swojej długiej szyi mógł żywić się wysoko zawieszonymi roślinami. Jego pierwsze szczątki odnaleziono w Nowym Meksyku, a pełny opis upubliczniono w 1922 roku.

Centrozaur (Centrosaurus)

Żył w dzisiejszej zachodnio-południowej prowincji Kanady. Jest to przedstawiciel rodzajów ceratopsa. Jego cechą rozpoznawalną był duży róg nosowy, który lekko zakrzywiał się do przodu. Dinozaur ten miał około 6 metrów długości i ważył ponad 3 tony. Oprócz dużego rogu, cała jego czaszka była ozdobiona małymi różkami ponad oczodołami. Podobnie jak inni przedstawiciele ceratopsów, żywił się paprociami i innymi roślinami szypułkowymi. Gad ten prowadził stadny tryb życia, a w razie zagrożenia tworzył ciasne grupy, które stanowiły swoistą barierę przed drapieżnikami.

Ceratozaur ( Ceratosaurus)

To drapieżnik z rodzaju teropodów, który obecnie posiada najbardziej kompletny szkielet. Jego nazwa dosłownie oznacza ,,rogatego jaszczura”. Tak jak sugeruje tłumaczenie, jego najbardziej rozpoznawalną cechą był charakterystyczny róg nosowy. Zęby tego osobnika były niezwykle długie co sugeruje, że mógł on żywić się dużo większą zdobyczą. Dodatkowo obecne wyrostki kolczyste kręgów ogonowych mogły pomagać mu w pływaniu. Ten drapieżnik poruszał się na dwóch tylnych kończynach.

O dinozaurach można mówić przez wiele godzin. Jest to temat, który prawdopodobnie nigdy nie zostanie do końca zamknięty, gdyż niektóre szkielety uniemożliwiają identyfikację i opis poszczególnych gatunków. Jednak specjaliści w dalszym ciągu pracują nad badaniem tych niezwykłych stworzeń (podobnie zresztą jak najdziwniejszych stworzeń, które zamieszkują kulę ziemską), które już miliony lat temu zniknęły z powierzchni kuli ziemskiej.