Perspektywa linearna: przykłady, historia, rodzaje

Perspektywa linearna, perspektywa zbieżna  jest to system tworzenia iluzji głębi 3D na płaskiej powierzchni 2D wykorzystywany w sztuce. Wszystkie równoległe linie  na obrazie lub rysunku za pomocą tego systemu zbiegają się w jednym punkcie zbiegu na linii horyzontu kompozycji. Istnieją również odmiany wielopunktowe tej perspektywy, ale o tym dalej.

Badacze uważają, że perspektywę linearną opracował około 1415 r. przez włoskiego architekta i artystę renesansu Filippo Brunelleschi(zobacz style architektoniczne), a następnie udokumentowana przez architekta i pisarza Leona Battistę Albertiego w 1435 r. Artyści i architekci starożytności prawdopodobnie znali perspektywę linearną, ale nie istnieją żadne zapisy, które by to potwierdzały.

Potrzebne są trzy elementy aby mogła zaistnieć perspektywa linearna. Są to: 

1. Linie równoległe, zwane również ortogonalami.
2. linia horyzontu, która niekoniecznie musi być horyzontem, ale jest to po prostu linia wzroku widza. 
3. punkt zbiegu lub punkty zbiegu.

Wrażenie głębi uzyskuje się poprzez zmniejszanie obiektów, które są dalej od widza aż do punktu zbiegu. Inaczej mówiąc, im obiekt bliżej punktu zbiegu, tym mniejszy jest na obrazie. 

Wczesne przykłady systemu Brunelleschiego można zobaczyć w reliefie Donatella Święty Jerzy Zabijający smoka (ok. 1416–17) oraz w obrazie Masaccio Święta Trójca (1425–27).

Leonardo da Vinci i Albrecht Dürer to jedni z pierwszych mistrzów perspektywy liniowej. 

Rodzaje perspektywy liniowej

Istnieją trzy rodzaje perspektywy liniowej. Perspektywa jednopunktowa wykorzystuje jeden punkt zbiegu umieszczony na linii horyzontu. Dwupunktowa perspektywa wykorzystuje dwa punkty umieszczone na linii horyzontu. Perspektywa trzypunktowa wykorzystuje trzy znikające punkty.

Perspektywa jednopunktowa

Rysunek ma perspektywę jednopunktową, gdy zawiera tylko jeden punkt zbiegu na linii horyzontu. Ten typ perspektywy najłatwiej zaobserwować na obrazach dróg, torów kolejowych, korytarzy. W perspektywie jednego punktu powierzchnie zwrócone w stronę widza wyglądają jak ich prawdziwy kształt, bez żadnych zniekształceń np. rzeczywista prostokątna fasada budynku jest również prostokątna na obrazie.  Można też zauważyć, że wszystkie płaszczyzny ustawione frontem do widza starają lub przecinają się ze sobą pod kątem prostym. Natomiast powierzchnie, które oddalają się od widza, zbiegają się w jednym punkcie zbiegu i są przez to “zniekształcone”.

Perspektywa dwupunktowa

Rysunek ma perspektywę dwupunktową, gdy zawiera dwa punkty zbiegu na linii horyzontu. Na ilustracji te punkty można dowolnie umieścić na linii horyzontu. Zazwyczaj te dwa punkty znajdują się po przeciwnych stronach kompozycji, takie jak jeden po lewej stronie i drugi po prawej stronie. Perspektywa dwupunktowa najłatwiej zaobserwować oglądając narożnik domu, skrzyżowanie.

Perspektywa trzypunktowa

Perspektywa trzypunktowa jest często stosowana w przypadku budynków widzianych z góry lub z dołu. Dwa punkty zbiegu znajdują się wzdłuż horyzontu, ale trzeci punkt znajduje się nad horyzontem (widok z lotu ptaka)  lub poniżej horyzontu, w zależności od obszaru, który chcemy narysować. Trzy punkty zbiegu tworzą trójkąt, z środkiem wzroku widza mniej więcej pośrodku.

Ograniczenia perspektywy liniowej

Perspektywa linearna nie jest idealna i artyści dosyć szybko się o tym zorientowali. W pewnych sytuacjach np. na zdjęciu człowieka z wyciągniętymi do przodu nogami może wydawać się nie do końca naturalny. Przeprowadzono badania w których prezentowano obraz w perspektywie liniowej, w perspektywie naturalnej i perspektywie pierwszoosobowej.  Obrazy te oceniali widzowie, którzy mieli wybrać ten najbardziej naturalny. Perspektywa liniowa nie wygrała. Nic dziwnego, badając historię sztuki europejskiej, widać, że niewielu artystów w pełni przestrzegało jej matematycznych zasad, mimo że wielu z nich zostało rygorystycznie przeszkolonych w zakresie jej procedur – to o czymś świadczy.

Inne perspektywy

Oprócz perspektywy linearnej artyści mają do dyspozycji także inne rodzaje perspektywy. Twór o tajemniczej nazwie – perspektywa powietrzna, czy też perspektywa rzędowa. Mogą kierować się perspektywą powietrzną, perspektywą kulisową, perspektywą barwną etc.