Style architektoniczne – cechy, przykłady, zdjęcia

Style architektoniczne określają wspólne cechy estetyczne, przestronne i konstrukcyjne dzięki czemu możemy powiedzieć, że dany budynek należy do konkretnego stylu. Należy tutaj zaznaczyć, że style w architekturze różniły się między sobą w różnych krajach zastosowanymi rozwiązaniami, a także ramami czasowymi. Zazwyczaj możemy je podzielić na wczesne, dojrzałe i późne. Problemy pojawiają się również z takiego powodu, że nie wszystkie style architektoniczne nie wszyscy traktują jako osobne(tak jest np. z manieryzmem.). Niemniej jednak poniższe informacje powinny przybliżyć i umożliwić rozpoznanie charakterystycznych budynków danego stylu architektonicznego. Na zdjęcia można kliknąć w celu powiększenia.

1. Styl romański

Ramy czasowe: ok X i XI wiek , chociaż niektórzy liczą romanizm już od VI wieku.

Cechy charakterystyczne: Obronny charakter, grube mury, małe okna, biforia i triforia. Półokrągłe łuki, masywność i geometryczność, budownictwo głównie sakralne. Sklepienie kolebkowe i  krzyżowe, inspiracja architekturą Rzymu

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Architektura, która reprezentuje styl romański wzoruje się architekturze Rzymu i Bizancjum. Głównymi budowlami były kościoły, klasztory i kaplice. Znacznie mniej było budynków świeckich, mimo tego do naszych czasów przetrwały zamki i nieliczne domy. Styl romański charakteryzuje obronnym charakterem budowli i masywnością. Ponadto składa się z brył geometrycznych zestawionych ze sobą z wyraźnym wyróżnieniem każdej z nich. Architektura romańska ma grube mury i małe okna, to głównie na murach opiera się ciężar sklepień kolebkowych i krzyżowych. Głównym budulcem był ociosany kamień, ale zdarzały się też budowle z cegły np. w Polsce czy w Niemczech.

Budynki sakralne budowano na planie kwadratu, prostokąta lub ich wielokrotności, a czasem także na planie koła lub krzyża. W budownictwie romańskim występują kolumny, filary i przeważają drewniane dachy. Kapitele kolumn romańskich mają kształt kostki z zaokrąglonymi dolnymi krawędziami, kielicha lub odwróconego ostrosłupa. Są pozbawione ozdób lub dekorowane płaskorzeźbą. Charakterystycznymi elementami tego stylu są podwójne i potrójne okna – biforia, triforia. Jak również półokrągłe łuki lub ich rzędy. Popularne elementy dekoracyjne tego okresu to: gzymsy arkadowe, zdobienia z motywami roślinnymi, geometrycznymi, płaskorzeźby w portalach oraz motywy biblijne. 

2. Styl Gotycki

Ramy czasowe: od ok połowy XIII do początku XVI wieku.

Cechy charakterystyczne: witraż, maswerk, sklepienie krzyżowo-żebrowe, wysokie smukłe okna z ostrym łukiem, wysokie budowle

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Najbardziej charakterystyczną cechą  architektury gotyckiej jest jej smukłość i strzelistość. Rozwój konstrukcji szkieletowej doprowadził do znacznego zmniejszenia grubości ścian. Teraz to nie na nich opierał się główny ciężar budowli, a na tzw. przyporach, łukach oporowych i filarach. Dodatkowo nowe sklepienie krzyżowo-żebrowe pozwalało lepiej rozłożyć nacisk. Umożliwiło to zastosowanie okien, charakterystycznie wysokich, smukłych zakończonych ostrym łukiem z maswerkiem(rodzaj zdobienia), w których pojawiły się kolorowe witraże. Budowle poszybowały, stały się znacząco wyższe z wysokościami przekraczającymi 100 metrów.

W okresie gotyku rozwinęły się dwa podstawowe układy przestrzenne kościołów: bazylikowy i halowy. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Pojawiają się liczne zdobienia: kwiatony, gargulce,  maswerki, rozety, czołganki, bogato zdobione portale. Artyści chętnie sięgają do rodzimych wzorów, wykorzystując powszechnie znane kształty np. winorośli, bluszczu, liści koniczyny, dębu czy najzwyklejszych polnych kwiatów. Do tej pory pojedyncze drzwi zmieniają się w potrójne, bogato zdobione  z rozetą powyżej. Pojawia się znacznie więcej budynków ceglanych niż w romanizmie. Wraz ze wzrostem roli mieszczaństwa rośnie ilość budynków świeckich np. ratusze, barbakan, mury obronne z krenelażem, arsenały, szpitale i domy.

3. Styl renesansowy

Ramy czasowe: rozpiętość czasowa jest tak duża w różnych krajach, że nie można wyznaczyć dat granicznych.

Cechy charakterystyczne: powrót do tradycji antycznej, okrągłe okna, kopuły, sklepienie żaglaste. Harmonia i ład, boniowanie, symetria, poziomość, w polskim budownictwie attyka.

• 

• 

• 

• 

• 

Cechuje się wzrostem ilości budowli świeckich, a szczególnie pałaców i rezydencji oraz powrotem do tradycji antycznej. Architektura renesansowa rezygnuje z gotyckiego wertykalizmu i strzelistości na rzecz na symetrii, proporcji, harmonii i prostoty – charakterystyczne są kąty proste i koło. W kompozycji budowli przeważają linie poziome co podkreśla łączność z ziemią, wyraża się to poprzez rytmy linii schodów, gzymsów i balustrad. Do łask wracają cechy wyjęte z architektury klasycznej. Ponownie pojawiają się kopuły, półkoliste łuki i boniowanie, występują klasyczne porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki. Fasada budynku kształtuje się przez kolumny, pilastry, rustykę, boniowanie, ryzality, portyki i przełamane belkowania. W polskiej architekturze renesansu charakterystyczna jest attyka – dekoracyjna, fantazyjna, uformowana w wymyślne kształty wieńczyła frontowe ściany ratusza i kamienic. Wśród założeń centralnych popularne są rozwiązania opierające się o plan krzyża greckiego, kwadratu, koła lub wieloboku. Budowle kryte są zazwyczaj kopułami wspartymi na bębnach albo pendentywach, typowe sklepienia renesansu to sklepienia żaglaste.

4. Style architektoniczne: Manieryzm

Ramy czasowe: Od 1520 do końca XVI wieku.

Cechy charakterystyczne: wielki porządek, podważanie harmonii renesansowej, parodystyczny i patetyczny charakter, manipulacje symetrią i oczekiwaniami.

• 

• 

• 

• 

Manieryzm uważny przez niektórych jako schyłkowa faza renesansu. W okresie manieryzmu architekci eksperymentowali z użyciem form, grając z symetrią, porządkiem i harmonią typową dla architektury renesansowej.  Architektura manierystyczna podważa klasyczne zasady kompozycji i porządku. Podważa również fakt, że do tej pory elementy zdobnicze były podporządkowane elementom konstrukcyjnym i logice. W rezultacie architektura manierystyczna wydaje się zabawna, prawie tak, jakby architekci celowo bawili się oczekiwaniami stawianymi przez architekturę renesansową.  Manieryzm stosowano zniekształcenia, przesadę, dowcip, stylizację, ekspresję oraz skomplikowane układy, mówi się nawet o teatralizacji architektury manierystycznej. W manieryzmie występuje tak zwany Wielki Porządek. Przejawia się on w elewacjach w których wykorzystuje się kolumny, które obejmują więcej niż jedno piętro. Kolumny te, które nie są elementem konstrukcyjnym, nadają budowli patetycznego charakteru. Najbardziej znanym architektem manieryzmu jest Michał Anioł.

5. Barok

Ramy czasowe: Druga połowa XVI wieku do połowy wieku XVIII.

Cechy charakterystyczne: stiuk, dekoracyjność, kwadratura, niekompletne elementy, dramatyczne oświetlenie, dekoracja rzeźbiarska

• 

• 

• 

• 

Architektura barokowa jest wysoce dekoracyjnym i teatralnym stylem. Barok pojawił się we Włoszech pod koniec XVI wieku i stopniowo rozprzestrzenił się po całej Europie, aż do XVIII wieku. Barokowi architekci wzięli podstawowe elementy architektury renesansowej, w tym kopuły i kolumnady, i uczynili je wyższymi, wspanialszymi, bardziej ozdobionymi i bardziej dramatycznymi. Tak jak w manieryzmie wykorzystuje się monumentalizm i wielki porządek. Architekturę barokową wyróżnia dekoracyjność, dynamizm i ruch. Również  wykorzystanie dramatycznego oświetlenia i kwadratura, czyli technika wykorzystująca złudzenia optyczne do symulowania nieistniejących elementów architektonicznych.

Poza złudzeniami można spotkać niekompletne elementy architektoniczne, takie jak fronty z brakującymi sekcjami, powodując scalenie sekcji i dezorientację oka. W architekturze barokowej obramowania drzwi i okien są wyraźnie podkreślone. Bardzo ważną rolę odgrywa dekoracja rzeźbiarska w postaci kartuszy, girland, festonów, a nawet pełnej rzeźby. Ozdobne wykończenia: Freski sufitowe w tego typu architekturze są zwykle na dużą skalę. Jedną z cech wspólnych dla architektury barokowej jest zastosowanie ozdób, tynku lub marmurowego wykończenia, a także bardzo popularnego  materiału jakim był stiuk. Architektura tego okresu korzysta z eliptycznych i owalnych przestrzeni, eliminując kąty proste. Często używane były również skręcone kolumny podkreślające ruch, a wielkie schody stały się centralnymi budowli. We wnętrzach korzysta się z luster, które dają wrażenie głębi i większej przestrzeni, szczególnie w połączeniu z oknami, jak w Sali Lustra w Wersalu. 

6. Rokoko

Ramy czasowe: Od lat 30tych XVIII wieku do końca XVIII w.

Cechy charakterystyczne: wnętrza, asymetria, żartobliwość, dekoracyjność, muszle, zawijasy, krzywe, teatralność, meble

• 

• 

• 

• 

• 

Styl rokokowy wywodzi się z XVIII wiecznej Francji i do pewnego stopnia kontynuuje osiągnięcia baroku(uważany jest za późny barok). Natomiast  istnieją pewne zauważalne różnice między architekturą rokokową i barokową. Jest to przede wszystkim symetria – rokoko podkreślał asymetrię form, podczas gdy barok odwrotnie. Barok był poważniejszy, kładąc nacisk na religię i często charakteryzował się motywami chrześcijańskimi. Natomiast architektura rokokowa była bardziej świecką adaptacją baroku, charakteryzującą się bardziej lekkimi i wesołymi motywami.

Architektura rokokowa była lżejszą, bardziej wdzięczną, a jednocześnie bardziej rozbudowaną wersją architektury barokowej, która była ozdobna i surowa.  Chociaż style były podobne, frywolna i zabawna rokokowa reakcja na sztywność stylu barokowego najpierw objawiła się wystrojem wnętrz i dekoracjami. Wnętrza rokokowe charakteryzują się misternym detalem, misternymi wzorami, serpentynami, asymetrią oraz predyspozycjami do jaśniejszych, pastelowych i złotych palet kolorów. Charakterystyczne są krzywe, zwoje, fale,  motywy roślinne oraz motywy muszli oraz pomieszczenia o owalnym kształcie. Duże znaczenie zyskują też meble. Styl był wysoce teatralny, zaprojektowany, aby imponować i podziwiać od pierwszego wejrzenia. Co istotne rokoko kończy z monumentalizmem baroku na rzecz pewnego rodzaju prywatności i intymności.

7. Klasycyzm

Ramy czasowe: Druga połowa XVIII wieku

Cechy charakterystyczne: symetrię, proporcje, geometrię, struktura, rzetelny powrót do architektury klasycznej, dramatyczne użycie kolumn, greckie porządki

• 

• 

• 

• 

Klasycyzm rozkwitł w latach 1750–1830, a jego stylistyka powstała w opozycji do architektury rokoko i baroku, w której iluzja i nadmierna ornamentyka była uważana za nieprawdziwą. Zakwestionowano także architekturę renesansową. która nie była wierna tradycji antycznej. Okres architektury klasycystycznej przypada na epokę oświecenia, w której rozwinęła się “nowoczesna” archeologia, która pozwoliła znacząco poprawić wiedzę o budownictwie starożytnych. Architektura neoklasyczna kładzie nacisk na symetrię, proporcje, geometrię oraz skupia się na walorach strukturalnych a nie dekoracyjnych. Architektura klasycystyczna charakteryzuje się wielkością, prostotą form geometrycznych i greckim porządkiem (szczególnie doryckim). A także dramatycznym użyciem kolumn i “pustymi”, często długimi(szczególnie fasada) ścianami. W klasycyzmie nie występują kopuły i wieże, za to często występują rzędu kolumn, linie są czyste i eleganckie, ma się wrażenie porządku i wielkości.

8. Historycyzm

Ramy czasowe: XIX wiek

Cechy charakterystyczne: style z przedrostkiem „neo” np. neogotyk, odtwórczość, swobodne naśladowanie minionych epok, brak własnego stylu.

• 

• 

• 

• 

Historycyzm był prądem w XIX wiecznej architekturze, który polegał na naśladowaniu minionych epok kopiując stare style architektoniczne. Stąd zazwyczaj w nazwach jego stylów końcówka “neo”. Jego stylami były neogotyk, neorenesans, neobarok, styl arkadowy, lokalne style np. styl wiślano-bałtycki czy styl nadwiślański, a także style egzotyczne w tym obce. To co można powiedzieć o historycyzmie to, to że nie dążył do stworzenia własnego stylu, a od odtworzenia dawnych stylów co w różnych jego fazach traktowano z różną dawką swobody. Albo można było spotkać elementy nie występujące jednocześnie w konkretnym stylu – był to rodzaj subiektywnej interpretacji albo stosowano tylko dozwolone elementy danego stylu i na na przemian. 

9. Secesja

Ramy czasowe: Od końca XVIII wieku do 1925 roku.

Cechy charakterystyczne: linie krzywe, asymetria, użycie stali i szkła, bogata ornamentyka, dekoracje fasad bez rozwiącań konstrukcyjnych

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Secesja powstała w Wiedniu jako ruch artystyczny austriackich artystów – malarzy, rzeźbiarzy i architektów,  pierwszym ich szefem był Gustav Klimt. Ruch rozwijał się w latach 1890–1925 i był sprzeciwem wobec historycyzmowi rozumianym jako zwykłe naśladownictwo.  Używano różnych materiałów, w elewacjach budynków jednocześnie pojawiały się cegła, kamień, masa ceramiczna, a w konstrukcji połączenie stalowych szkieletów fabrycznych ze szkłem.

Cechą charakterystyczną secesyjnych gmachów stała się asymetria. Widoczna nie tylko w bryle budowli, ale także w rozplanowaniu drzwi, okien i elementów zdobniczych. Po raz pierwszy style architektoniczne były próbą stworzenia nowego stylu opartego wyłącznie na podstawie motywacji estetycznej i natchnienia twórcy. Secesja, inaczej zwana Art nouveau, Jugendstil, Modernismo, Sezession wyróżnia się przede wszystkim dekoracją z bogatą, zróżnicowaną ornamentyką, która obejmuje także detale wykończenia budynku, takie jak klamki czy balustrady schodów. Można w niej spotkać linie krzywe podkreślające ruch, oparte na formach roślin i kwiatów. Secesja wywarła silny wpływ na architekturę wnętrz i wzornictwo przemysłowe. Jeżeli  chodzi o budynki to secesja zajmowała się raczej dekoracją fasad niż elementami rozwiązaniami konstrukcyjnymi(np. mieszkania secesyjne pod względem konstrukcyjnym są bardzo typowe).

10. Style architektoniczne: Modernizm

Ramy czasowe: Od końca I wojny światowej do lat 80tych.

Cechy charakterystyczne: najważniejsza jest funkcjonalność, żelbet i stali, brak ozdób, duże okna ustawione w poziome pasy. Ekspresja struktury zamiast ukrywania elementów konstrukcyjnych, Kształty prostokątne, cylindryczne i sześcienne, Kompozycje asymetryczne, Fasady białe lub kremowe.

Przedstawiciele: Le Corbusier, Ludwig Mies van der Rohe

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Modernizm  powstał w pierwszej połowie XX wieku i stał się dominujący po II wojnie światowej aż do lat 80, kiedy to stopniowo wyparł go postmodernizm. Jedną z nadrzędnych zasad modernizmu było to, że „forma podąża za funkcją”(form follows function).  Wiązało się to z analitycznym podejściem do funkcji budynków, ściśle racjonalnym wykorzystaniem nowych materiałów(np. żelbet), innowacjami konstrukcyjnymi i eliminacją ornamentów. Modernizm podkreślał funkcję, prostotę i racjonalność oraz tworzył nowe formy ekspresji o nowej estetyce. Ta nowa estetyka zaowocowała budynkami charakteryzującymi się czystymi liniami, prostymi geometrycznymi kształtami, czystymi sześciennymi formami, wstążkowymi oknami, płaskimi dachami oraz funkcjonalnymi, elastycznymi otwartymi przestrzeniami wewnętrznymi z gładkimi odsłoniętymi strukturami. Istniała również koncepcja „Prawdy materiałów”, która utrzymywała, że ​​zamiast ukrywać lub zmieniać naturalny wygląd materiału, powinien on być widoczny i celebrowany. 

Odrzucając ornament i przyjmując minimalizm, modernizm stał się najważniejszym nowym stylem lub filozofią architektury i designu XX wieku. W modernizmie zawierają się takie style architektoniczne, czy moze razcej szkoły jak: bauhaus, art deco, brutalizm, konstruktywizm, ekspresjonizm…

11. Postmodernizm

Ramy czasowe: przełom XX i XXI wieku

Cechy charakterystyczne: najważniejsza jest forma, niearchitektoniczne nawiązania, estetyka campu, asymetria, dekoracyjność.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Architektura postmodernistyczna, to styl architektoniczny, który pojawił się pod koniec lat 60, a jego rozkwit przypada na lata 90-te. Styl ten pojawił się jako reakcja na surowość, formalność i brak różnorodności nowoczesnej architektury modernistycznej. Zamiast modernistycznych doktryn wyrażonych w „mniej znaczy więcej” , „forma podąża za funkcją” oraz doktryny Le Corbusiera, że ​​„dom jest maszyną do życia”, postmodernizm oferował złożoność i sprzeczność.

Architektura postmodernistyczna charakteryzuje się wysoce dekoracyjną, kapryśną i kiczowatą estetyką(estetyka campowa); przede wszystkim odmawia czerpania inspiracji wyłącznie z jednego źródła i często koncentruje się na formie, a nie na  funkcji. Ma również charakter metaforyczny, odnosi się to do projektów konstrukcyjnych opartych na formach niearchitektonicznych. W praktyce postmodernistyczna architektura odeszła od sztywnych formalności modernizmu i zaczęła zawierać odniesienia stylistyczne, które często były zabawne i symboliczne. Robiła to przy użyciu technik takich jak kształt, kolor, rozbicie dużych budynków na kilka różnych struktur i form. Zakrzywione formy, elementy dekoracyjne, asymetrię( budynki skośne, które przechylają się, opierają i wydają się przewracać), jasne kolory niezwiązane ze strukturą lub funkcją budynku. Odrzucając „purytanizm” modernizmu, wezwał do powrotu do ornamentów oraz do gromadzenia cytatów i kolaży zapożyczonych z dawnych stylów.

Źródła zdjęć: Wikimedia Commons. Autorzy: Goldi64, Morburre, Cancre, Robert Pietschmann, Ji-Elle, vadaro, Stephen McCluskey, DerHexer, Taxiarchos228, Oldmanisold, DrMoschi, Magnus Manske, Peter Haas, G.Garitan, Jacques76250, Globus.tut.by, Jawed Karim, Jakub Hałun, Diliff, Myrabella, Gryffindor, A.Savin, sailko, Yellow.Cat , Welleschik, Barbek2, Diego Delso, A58, oPPÁRÉ – Indafotó, moi-même, Bundesarchiv, NonOmnisMoriar, Thomas Ledl, Eclèctica, Thomas Chippendale, Adrian Grycuk, Emilio J. Rodríguez Posada, Beautiful Buildings Pics, Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, Alois Sturm, Gaj777, Andrew Bossi , Steve Cadman, Théophile Steinlen – BAEF9F-mDJvr0A at Google Cultural Institute, Moonik, Pit1233, Raimond Spekking, Yair Haklai, Thomas Ledl, Esther Westerveld, Kmsena, Traveler100 – en, Valueyou, Antinoos, Hjochheim, A.Savin, Gordon Joly , Staib Da Monsta, Marcin Białek, Bobak Ha’Eri, Manfred Brückels, David Iliff.