Grupa Laokoona: najsławniejsza rzeźba starożytności

Grupa Laokoona to jedna z najbardziej znanych starożytnych rzeźb, wykopano ją w Rzymie(koło Sette Saie) w 1506 r. i wystawiona na publicznie w Watykanie, gdzie znajduje się do dzisiaj(obecnie w muzeach watykańskich). Dokładna data  powstania jest niepewna, chociaż obecnie eksperci uważają, że posąg wyrzeźbiono w latach 42-20 p.n.e. Co ważniejsze, nie wiadomo na pewno, czy jest to oryginalna rzeźba rzymska, czy kopia wcześniejszej rzeźby greckiej.  Bardzo prawdopodobne jest, że jest to jednak kopia greckiej rzeźby z brązu. Natomiast bardzo ciekawa teoria głosi(według dr Lynn Catterson), że Grupa Laokoona jest fałszerstwem stworzonym w 1506 roku przez Michała Anioła. 

1. Tematyka rzeźby

Temat Grupy Laokoona nawiązuje do mitycznej wojny trojańskiej w której grecy nie mogąc przedrzeć się przez mury Troi wycofali się i pozostawili konia trojańskiego. Kapłan Apollina  – Laokoon był osobą, która próbowała odwieść przywódców troi od wprowadzania konia do miasta. Bogini Atena, która była patronką Greków, najpierw go oślepiła, a potem wyprowadziła z morza dwa wielkie węże, które zabiły kapłana i jego dwóch synów. Bez Laokoona, trojanie uznali, że koń jest hołdem Greków i wnieśli go do miasta. W nocy po tym, jak Trojanie świętowali swoje rzekome zwycięstwo, greccy żołnierze wyszli z wnętrza drewnianego konia i otworzyli bramy. W taki podstępny sposób podbito Troję. Rzeźba przedstawia właśnie ten kluczowy moment, w którym węże atakują Laokoona i jego synów.

2. Wygląd

Rzeźba przedstawia trojańskiego kapłana Laokoona i jego dwóch synów, w obliczu śmierci, zaatakowanych przez węże morskie. Postaci są prawie naturalnej wielkości, a grupa ma nieco ponad 2 m wysokości. Wykonano ją z siedmiu powiązanych ze sobą kawałków białego marmuru. Stylowo uważa się ją za jeden z najlepszych przykładów hellenistycznego baroku oraz za należącą do Szkoły Pergamońskiej. Rzeźbę tę nazwano „prototypową ikoną ludzkiej agonii” w sztuce zachodniej. W przeciwieństwie do agonii przedstawianej w sztuce chrześcijańskiej, cierpienie to nie ma odkupieńczej mocy ani nagrody. Cierpienie ukazuje wykrzywione twarze, które są dopasowane do walczących ciał. Szczególnie samego Laokoona, z każdą częścią jego ciała napiętą, wykrzywioną i pełną dramatyzmu. Chociaż wykopano ją w doskonałym stanie, brakuje jej kilku elementów. Analiza sugeruje, że została przerobiona w czasach starożytnych i przeszła szereg renowacji od czasu wykopania.

3. Historia Grupy Laokoona

Pierwsze wzmianki o tej słynnej rzeźbie pochodzą z dzieła Pliniusza Starszego(historyk, który zginął w erupcji Wezuwiusza. Tutaj możesz poczytać o najniebezpieczniejszych wulkanach) czyli z Historii naturalnej. Pliniusz pisał, że autorami są rzeźbiarze z Rodos: Hagesandros, Athanodoros i Polydoros. Ponoć zobaczył ją w pałacu cesarza Tytusa, który miał być zleceniodawcą tego dzieła w I wieku naszej ery. Być może rzeźba kopią greckiej rzeźby z brązu z  II wieku p.n.e., ale opinie na ten temat są podzielone.

Następnie rzeźba zniknęła pod koniec istnienia Cesarstwa Rzymskiego. Odkryto ją ponownie dopiero w 14 stycznia 1506 roku w winnicy na wzgórzu Eskwilin. Ówczesny papież wysłał swojego nadwornego artystę Michała Anioła(zobacz najbardziej znane obrazy, w tym Michała Anioła), aby ustalił jej wartość i nadzorował wydobycie pomnika. Co ciekawe, rzeźbę rozpoznano właśnie na podstawie opisu Pliniusza. Było to niezwykłe znalezisko i papież Juliusz II zakupił ją i umieścił na widoku publicznym w ścianie ogrodu Belvedere w Watykanie, który jest obecnie częścią Muzeów Watykańskich.

Grupa Laokoona nie spoczywała tam w spokoju do dzisiaj. W 1799 roku zabrał ją Napoleon i umieścił w Luwrze w Paryżu. Na swoje dawne miejsce wróciła dopiero w  1816 r. zwrócona przez władze brytyjskie w po porażce Napoleona w Waterloo. Wydobyty w 1506 posąg był niekompletny, brakowało mu między innymi prawego ramienia kapłana Apollina. Na szczęście w 1906 zaginioną część rzeźby przypadkowo odkryto na placu budowy w Rzymie przez archeologa Ludwiga Pollaka. Wierząc, że może to być zagubiona ręka, Pollak podarował ją Muzeum Watykańskiemu, gdzie ramię leżało ponad pięćdziesiąt lat. Następnie w 1960 r. eksperci zweryfikowali, że ramię należało do grupy Laokoona. W związku z tym posąg ponownie złożono z dołączonym nowym ramieniem. Obecnie znajduje się Museo Pio-Clementi, czyli tam gdzie umieścił je papież Juliusz II.

4. Grupa Laokoona – wpływ na sztukę

Grupa Laokoona miała znaczący wpływ na sztukę włoskiego renesansu, a zwłaszcza na rzeźbiarzy renesansowych. Sam Michał Anioł był szczególnie pod wrażeniem ogromnej skali dzieła. Jego wyrazistej estetyki, tak typowej dla rzeźby greckiej ze szkoły Pergamońskiej okresu hellenistycznego. Podobne cechy emocjonalne pojawiają się ponownie we własnych dziełach Michała Anioła, takich jak Umierająca Niewolnica, Zbuntowana Niewolnica. Inspiracje grupą można dostrzec w Dawidzie Michała Anioła, którego warto porównać z rzeźbą Donatella o tym samym tytule. Również malarz renesansowy, Raphael, użył twarzy Laokoona do portretu Homera w swoim obrazie Parnas, wyrażając raczej ślepotę niż ból. Emocjonalizm w Grupie Laokoona miał duży wpływ na późniejszą rzeźbę barokową  i rzeźbę neoklasycystyczną. Nic dziwnego, że ta wspaniała rzeźba została jednym z najbardziej przestudiowanych, czczonych i kopiowanych dzieł sztuki starożytnej, jakie kiedykolwiek odnaleziono.