Eufrat – starożytna rzeka i kolebka cywilizacji

Eufrat jest najdłuższą i jedną z najważniejszych historycznie rzek Azji Zachodniej. Wraz z Tygrysem jest jedną z dwóch najważniejszych rzek Mezopotamii. Eufrat przepływa przez Turcję, Syrię, Irak, po czym wpada do Tygrysu,  tworząc rzekę Szatt al-Arab, która kończy swój bieg w Zatoce Perskiej. Obie te rzeki tworzą wielki system rzeczny, wśród których rozwijały się najstarsze cywilizacje na ziemi. Obie rzeki mają kilka niewielkich dopływów, które zasilają płytkie jeziora słodkowodne, bagna i mokradła, wszystkie otoczone pustynią. Hydrologia tych rozległych mokradeł jest niezwykle ważna dla ekologii całej górnej części Zatoki Perskiej, na obszarze zwanym Kolebką Cywilizacji ze względu na jej starożytną historię.

Źródło

Eufrat jest największą rzeką w południowo-zachodniej Azji, o długości 2781 km. Tworzy go zbieg dwóch rzek na terenie Turcji tj. Karasu i rzeki Murat. Górne odcinki Eufratu przepływają przez strome kaniony i wąwozy. Chabur, główny dopływ pochodzący z południowo-wschodniej Turcji, i rzeka Balikh łączą się z Eufratem we wschodniej Syrii.

Informacje o rzece

Eufrat otrzymuje większość swojej wody w postaci opadów deszczu i topniejącego śniegu, co powoduje wzrost objętości w miesiącach od kwietnia do maja. Średni naturalny roczny przepływ Eufratu ustalono na podstawie zapisów z początku i połowy XX wieku. Jest toj 20,9 km sześciennych w Keban, 36,6 km sześciennych w Hīt i 21,5 km sześciennych w Hindi.

Gospodarka

W całej historii Eufrat miał żywotne znaczenie dla tych, którzy żyją wzdłuż jego biegu. Dzięki budowie dużych elektrowni wodnych, systemów nawadniających i rurociągów zdolnych do transportu wody na duże odległości, o wiele więcej osób korzysta obecnie z rzeki w zakresie podstawowych udogodnień, takich jak energia elektryczna i woda pitna, niż w przeszłości. Jezioro Assad w Syrii jest najważniejszym źródłem wody pitnej dla miasta Aleppo, 75 kilometrów na zachód od doliny rzeki. Jezioro obsługuje również skromny państwowy przemysł rybny. Tama Haditha w Iraku za pośrednictwem odnowionej linii energetycznej dostarcza Bagdadowi energię elektryczną.

Przyroda

Ogólny klimat obszaru rzeki jest podzwrotnikowy gorący. Na północnym krańcu Zatoki Perskiej znajduje się rozległy obszar zalewowy rzek Eufrat, Tygrys i Karun, z ogromnymi stałymi jeziorami, bagnami i lasem. Roślinność wodna obejmuje trzciny, sitowie i papirusy, które są siedliskami wielu gatunków. Obszary wokół Tygrysu i Eufratu są bardzo żyzne. Na podmokłej ziemi żyją ptaki wodne, niektóre zatrzymują się tu podczas migracji, a inne spędzają zimę na tych bagnach szukając  jaszczurek, węży, żab i ryb. Innymi zwierzętami występującymi na tych bagnach są bawoły wodne, dwa endemiczne gatunki gryzoni, antylopy i gazele oraz małe zwierzęta, takie jak jerboa i kilka innych ssaków. Spośród gatunków ryb w dorzeczu Tygrysu i Eufratu najbardziej rozpowszechniona jest rodzina karpiowatych, z 34 gatunkami na 52 ogółem.

Chociaż trwająca tysiąclecia okupacja ludzka w większości obszarów dorzecza Eufratu znacznie pogorszyła krajobraz, pozostały fragmenty pierwotnej roślinności. Stały spadek rocznych opadów jest silnym determinantem dla roślinności. W górnym biegu Eufrat płynie przez góry południowo-wschodniej Turcji i ich południowe podnóża. Gatunki roślin w wilgotnych częściach tej strefy obejmują dęby, pistacje i roślin z rodziny różowatych. W bardziej suchych części można znaleźć dzikie odmiany wielu zbóż, w tym pszenicy, owsa i żyta. Na południe od tej strefy leży strefa mieszanej roślinności leśno-stepowej. Ten step charakteryzuje się białym piołunem  i roślinami z rodziny komosowatych. Na południowy wschód od granicy między Syrią a Irakiem zaczyna się prawdziwa pustynia.

Historia

Ludzie zamieszkiwali brzegi Eufratu już od czasu paleolitu, początkowo były to północne części rzeki w obrębie tzw. żyznego półksiężyca. Żyzny półksiężyc to region Bliskiego Wschodu, w którym żyły niektóre z najwcześniejszych cywilizacji ludzkich(zobacz też nasz post o zaginionych cywilizacjach). Obszar ten, znany również jako „kolebka cywilizacji”, był miejscem narodzin wielu innowacji technologicznych, w tym pisania, koła, rolnictwa i nawadniania. To właśnie w tym regionie powstała starożytna Mezopotamia.

Mezopotamia

Ten historyczny region leżący między rzekami Tygrys i Eufrat we współczesnym Iraku, części Kuwejtu, Syrii, Turcji i Iranu. Mezopotamia była domem dla najwcześniejszych znanych cywilizacji ludzkich. Uczeni uważają, że rewolucja rolnicza rozpoczęła się właśnie tutaj.

Pierwsi mieszkańcy Mezopotamii mieszkali w okrągłych domach zbudowanych z błota i cegły wzdłuż górnego biegu dolin rzek Tygrys i Eufrat. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, a także udomowili owce i świnie około 11 000 – 9 000 p.n.e. Udomowione rośliny, w tym len, pszenica, jęczmień i soczewica, pojawiły się po raz pierwszy około 9500 p.n.e.

Niektóre z najwcześniejszych dowodów rolnictwa pochodzą ze stanowiska archeologicznego Tell Abu Hureyra, małej wioski położonej wzdłuż rzeki Eufrat we współczesnej Syrii. Wieś była zamieszkana od około 11 500 do 7 000 lat p.n.e. Mieszkańcy początkowo polowali na gazele i inną zwierzynę, zanim zaczęli zbierać dzikie ziarna zbóż około 9700 p.n.e. Na miejscu znaleziono kilka dużych kamiennych narzędzi do mielenia ziarna. Jedno z najstarszych znanych miast mezopotamskich, Niniwa (niedaleko Mosulu we współczesnym Iraku), mogło zostać zasiedlone już w 6000 roku p.n.e.

Sumerowie

Cywilizacja Sumerów powstała w dolnej dolinie Tygrysu-Eufratu około 5000 p.n.e. Oprócz rolnictwa i miast starożytne mezopotamskie społeczeństwa rozwinęły nawadnianie i akwedukty, świątynie, ceramikę. A także wczesne systemy bankowe i kredytowe, własność nieruchomości i pierwsze kodeksy prawa. Początki cywilizacji Sumerów są dyskusyjne, ale archeolodzy sugerują, że do czwartego tysiąclecia p.n.e. Sumerowie założyli około tuzina miast-miast, w tym Eridu i Uruk w dzisiejszym południowym Iraku.

Sumer jest najwcześniejszą znaną cywilizacją w starożytnej Mezopotamii i mogła być pierwszą cywilizacją ludzką na całym świecie. Starożytni Sumerowie jako jedni z pierwszych używali brązu. Zapoczątkowali wykorzystanie wałów i kanałów do nawadniania. Sumerowie wymyślili pismo klinowe, jedną z najwcześniejszych form pisania. Zbudowali także duże piramidy schodkowe zwane zigguratami. Sumerowie mieli sztukę i literaturę. 3000-wierszowy wiersz, Epos Gilgamesza, opowiada o przygodach króla Sumeru, który walczy z leśnym potworem i poszukuje tajemnic życia wiecznego.

Późniejsza historia

Dolina rzeki stanowiła serce późniejszych imperiów Babilonii i Asyrii. Przez kilka stuleci rzeka stanowiła wschodnią granicę skutecznej kontroli egipskiej i rzymskiej oraz zachodnie regiony imperium perskiego. Ponadto nad brzegiem rzeki Eufrat miała miejsce bitwa w Karbali, decydujący moment w historii islamu.

Eufrat w biblii i w islamie

Rzeka Eufrat jest jedną z czterech rzek, które wypływają z Ogrodu Eden zgodnie z Księgą Rodzaju. Eufrat to hebrajskie słowo, pochodzące zarówno od słowa „strumień”, jak i „wyrwać się”. Jest to czwarta rzeka, po Pishon, Gihon i Tigris, która formuje się z rzeki wypływającej z ogrodu rajskiego. Również rzeka o tej samej nazwie oznaczała jedną z granic ziemi obiecanej Abrahamowi. Z kolei w islamie niektóre z hadisów proroka Mahometa sugerują, że Eufrat wyschnie, ujawniając nieznane skarby, które będą przyczyną konfliktów i wojen.

Kanały i tamy

Rzeka jest mocno regulowana, budowa zapór i systemów nawadniających na Eufracie miała znaczący wpływ na środowisko i społeczeństwo każdego kraju nadbrzeżnego. Licznie wybudowane tamy miały wpływ na ludność w postaci licznych przesiedleń, mówimy tutaj o setkach tysięcy ludzi. Co więcej, zmiany te miały wpływ również na środowisko. Tworzenie zbiorników o dużych powierzchniach w krajach o wysokich średnich temperaturach doprowadziło do zwiększonego parowania. Zmniejszyło to całkowitą ilość wody dostępnej do użytku przez ludzi.

Jakość wody w Eufracie Iraku jest niska. Jest tak ponieważ woda do nawadniania czerpana w Turcji i Syrii spływa z powrotem do rzeki, wraz z rozpuszczonymi nawozami chemicznymi stosowanymi na polach. Co więcej jej zasolenie wzrosło co ograniczyło jej przydatność jako wody pitnej. Liczne zapory i systemy nawadniające oraz związane z nimi pozyskiwanie wody na dużą skalę miały również szkodliwy wpływ na już wrażliwe ekologicznie bagna mezopotamskie i siedliska ryb słodkowodnych.

Straty poniesiono także w obszarze kultury. Zalanie dużej części doliny Eufratu, zwłaszcza w Turcji i Syrii, doprowadziło do zalania wielu stanowisk archeologicznych i innych miejsc o znaczeniu kulturowym. Chociaż podjęto wspólne wysiłki w celu zarejestrowania lub uratowania jak największej ilości zagrożonego dziedzictwa kulturowego, wiele miejsc prawdopodobnie zostanie utraconych na zawsze.